Historia Kaszub podczas II wojny światowej to opowieść o heroizmie, niezłomnym oporze i walce o zachowanie tożsamości w obliczu niemieckiej okupacji. Ziemia, którą Niemcy włączyli do Rzeszy, stała się teatrem brutalnych represji, egzekucji i prób wynarodowienia. Jednak wbrew terrorowi, z kaszubskich borów i bagien wyłonił się ruch oporu, którego symbolem stała się legendarna organizacja „Gryf Pomorski”. To właśnie jej członkowie, często prości chłopi i rybacy, pokazali światu, że duch Kaszub nie da się złamać.
Narodziny Gryfa – Z Borów na Pola Chwały
Po klęsce Polski w 1939 roku, ziemie pomorskie i Kaszuby zostały włączone do III Rzeszy. Rozpoczęły się masowe aresztowania, egzekucje inteligencji i duchowieństwa oraz brutalna germanizacja. W obliczu tego terroru, spontanicznie zaczęły powstawać lokalne grupy oporu. To z ich połączenia, w lipcu 1941 roku, narodziła się organizacja „Gryf Pomorski” (początkowo pod nazwą „Gryf Kaszubski”). Jej założycielami byli działacze, harcerze i księża, a na czele stanął Józef Dambek, znany pod pseudonimem „Lech”.
Nazwa organizacji, nawiązująca do gryfa – symbolu historycznego Pomorza i Kaszub, miała za zadanie podkreślić lokalny, regionalny charakter oporu. Członkowie „Gryfa” działali w oparciu o silne przywiązanie do kultury kaszubskiej i tradycji, co odróżniało ich od innych polskich organizacji podziemnych, które często miały charakter ogólnopolski. Mimo to, od początku swojego istnienia, „Gryf Pomorski” zachowywał lojalność wobec władz Rządu RP na Uchodźstwie i współpracował z Armią Krajową.
Walka w Cieniu Lasów – Akcje „Gryfa Pomorskiego”
Działalność „Gryfa Pomorskiego” była niezwykle zróżnicowana. Członkowie organizacji prowadzili przede wszystkim działania sabotażowe i dywersyjne. Dokonywali podpaleń niemieckich magazynów, niszczyli linie telefoniczne, wysadzali tory kolejowe i mosty, utrudniając w ten sposób transporty wojskowe na front wschodni. Wiele z tych akcji miało na celu zdestabilizowanie niemieckiej machiny wojennej i pokazanie, że Kaszubi nie poddali się okupantowi.
Jednym z najważniejszych aspektów działalności „Gryfa” była walka o przetrwanie kaszubskiej tożsamości. Organizacja prowadziła tajne nauczanie w języku kaszubskim, kolportowała podziemne gazety i ulotki oraz tworzyła sieć pomocy dla ukrywających się przed Niemcami Żydów i uciekinierów. W kaszubskich lasach i na bagnach działały schrony, gdzie ukrywano broń, prowiant i ludzi. W ten sposób Kaszubi stworzyli system, który pozwalał im skutecznie przetrwać, a jednocześnie aktywnie walczyć.
Bohaterowie „Gryfa” często płacili za swoją odwagę najwyższą cenę. Wielu z nich zostało aresztowanych, poddanych torturom i zamordowanych, tak jak założyciel organizacji, Józef Dambek. Mimo ciężkich strat, struktury „Gryfa” odbudowywano, a opór trwał aż do końca wojny.
Połączenie sił – „Gryf Pomorski” a Armia Krajowa
Współpraca „Gryfa Pomorskiego” z Armią Krajową (AK) była kluczowym elementem walki z okupantem. Choć obie organizacje różniły się strukturą i charakterem, połączył je wspólny cel – walka o wolną Polskę. W 1943 roku doszło do formalnego porozumienia, na mocy którego „Gryf Pomorski” stał się integralną częścią AK, zachowując jednak pewną autonomię. To połączenie sił pozwoliło na lepszą koordynację działań, zwiększenie liczby udanych akcji dywersyjnych i bardziej efektywne prowadzenie wojny partyzanckiej.
Jednak ta współpraca nie była pozbawiona napięć. „Gryf” działał w bardzo specyficznych warunkach, na terenie anektowanym przez III Rzeszę, co wymagało od niego szczególnej ostrożności i elastyczności. Mimo to, lojalność kaszubskich partyzantów wobec Rządu RP na Uchodźstwie była niezachwiana. Byli oni przekonani, że tylko walka u boku innych polskich organizacji może doprowadzić do ostatecznego zwycięstwa i odzyskania niepodległości.
Dziedzictwo Walecznych Gryfitów
„Gryf Pomorski” przestał istnieć wraz z końcem wojny, ale jego legenda pozostała żywa. Kaszubscy partyzanci, którzy przetrwali koszmar okupacji, musieli często stawić czoła nowym wyzwaniom, w tym represjom ze strony komunistycznych władz Polski Ludowej. Mimo to, pamięć o ich walce o wolność, o heroicznych czynach i o ofiarach, które ponieśli, nigdy nie zgasła.
Dzisiaj „Gryf Pomorski” jest symbolem patriotyzmu, niezłomności i przywiązania do tradycji. Jego historia jest dowodem na to, że nawet w najtrudniejszych czasach, z pozoru słaby naród może stawić czoła potężnemu wrogowi. Bohaterowie kaszubskiego podziemia, często bezimienni, walczyli nie tylko o Polskę, ale także o zachowanie własnej tożsamości – języka, kultury i ducha. Ich walka, choć prowadzona w cieniu lasów, stała się jasnym światłem, które oświetlało drogę ku wolności.
