Język kaszubski, pełen archaizmów i unikalnej melodyki, kryje w sobie skarbnicę ludowej mądrości – przysłowia, powiedzenia i porzekadła, które przez wieki były przekazywane z pokolenia na pokolenie. To one, niczym drogowskazy, opowiadały o życiu, pracy, relacjach międzyludzkich i moralności. Przez te krótkie, często rymowane sentencje, można zrozumieć mentalność, doświadczenia i wartości, które kształtowały charakter Kaszubów.
Mądrości o Życiu i Pracy
Wiele kaszubskich przysłów dotyczy codziennego życia i ciężkiej pracy, która była chlebem powszednim mieszkańców tej ziemi. Najbardziej znane z nich to:
- „Chto ma mëłżëzna, ten ma bëda” – dosłownie oznacza „Kto ma męża, ten ma biedę”. Na pierwszy rzut oka, to porzekadło może wydawać się negatywne, ale jego prawdziwe znaczenie jest znacznie głębsze. Mówi ono o odpowiedzialności, jaka spada na kobietę, gdy zakłada rodzinę. Ma ona na głowie dom, dzieci i męża, a często także ciężką pracę na roli. To przysłowie to swego rodzaju przestroga, ale także podkreślenie roli kobiety w utrzymaniu rodziny i jej ogromnego trudu.
- „Bògaczi jidą do nieba, czej sã diabeł z nimi kłóci” – „Bogaci idą do nieba, gdy się diabeł z nimi kłóci”. To powiedzenie w ironiczny sposób komentuje trudności związane z gromadzeniem bogactwa. Podkreśla, że często jest ono okupione ciężką pracą i poświęceniami, a w ostatecznym rozrachunku, to prostota i skromność są bardziej cenione. To porzekadło o skromności i dystansie do dóbr materialnych, które były ważne dla Kaszubów.
- „Przed robòtã robòta, pò robòce robòta, a w robòce robòta” – „Przed robotą robota, po robocie robota, a w robocie robota”. To przysłowie doskonale oddaje trud życia na roli. Pokazuje, że praca na Kaszubach była ciągła i nieustanna, a rolnik czy rybak nigdy nie miał wolnego. To przysłowie, choć może wydawać się smutne, jest także świadectwem niezwykłej pracowitości i wytrwałości kaszubskiego ludu.
Mądrości o Rodzinie i Relacjach
W tradycyjnej kaszubskiej społeczności rodzina była filarem życia, a powiedzenia o niej są pełne szacunku i czułości.
- „Co bënk, to bënk, a chléb z chlebem” – „Co chleb, to chleb”. To proste powiedzenie ma bardzo głębokie znaczenie. Mówi o tym, że w rodzinie najważniejsza jest jedność i wzajemne wsparcie. Nawet jeśli pojawią się spory czy nieporozumienia, to w ostatecznym rozrachunku, członkowie rodziny zawsze mogą na siebie liczyć.
- „Jak sã chłop żeni, to sã diabeł smieje” – „Jak się chłop żeni, to się diabeł śmieje”. To ironiczne porzekadło, podobnie jak to o żonie, podkreśla, że małżeństwo to nie tylko miłość, ale także ciężka praca i poświęcenie. Mówi o tym, że diabeł śmieje się nie ze złośliwości, ale dlatego, że wie, jak wiele wyrzeczeń czeka na młodą parę.
- „Co sã w czôpce chòwô, to sã w dłudżim płocie wida” – „Co się w czapce chowa, to w długim płocie widać”. Mówi o tym, że nawet jeśli ktoś próbuje ukryć coś złego, prawda i tak prędzej czy później wyjdzie na jaw. To przysłowie o uczciwości i prawdzie, które były niezwykle ważne w kaszubskiej mentalności.
Mądrości o Przyrodzie i Wierzeniach
Kaszuby, z ich bogatą przyrodą, były pełne lasów, jezior i pól, a to również znalazło odzwierciedlenie w ludowych mądrościach.
- „Jak sóńce swiecy, to sóńce swiecy, jak dżdzë, to dżdzë” – „Jak słońce świeci, to słońce świeci, jak deszcz, to deszcz”. To porzekadło podkreśla akceptację dla sił natury. Mówi o tym, że trzeba przyjąć to, co niesie los, i nie walczyć z tym, na co nie mamy wpływu. To filozofia, która ukształtowała kaszubską mentalność.
- „Strach je lepi, niż wôch” – „Strach jest lepszy, niż smród”. To humorystyczne przysłowie mówi o tym, że czasem lepiej się przestraszyć, niż mieć do czynienia z czymś nieprzyjemnym lub nieczystym.
- „Bòga sã bojim, ale dëcht to jô jô” – „Boga się boję, ale jednak to ja to ja”. To powiedzenie mówi o dumie, godności i poczuciu własnej wartości. Kaszuba, choć wierzy w Boga i jest pokorny wobec jego mocy, wie, że ma swoje miejsce na ziemi i nie może tracić poczucia własnej wartości.
Przechowywanie Skarbu Słów
Kaszubskie przysłowia to nie tylko puste słowa, ale żywe świadectwo kaszubskiego ducha. Mówią one o pracowitości, skromności, szacunku dla rodziny i akceptacji dla natury. Są jak kapsuła czasu, która przechowuje mądrość dawnych pokoleń i przekazuje ją dalej. Warto pielęgnować te tradycje, bo w nich kryje się esencja kaszubskiej tożsamości.
