Słowo pisane, choć na Kaszubach długo miało charakter głównie ustny, odegrało kluczową rolę w utrwalaniu i pielęgnowaniu tożsamości regionalnej. Od pierwszych drukowanych tekstów, przez klasyczne dzieła, aż po współczesne wydawnictwa, kaszubska literatura i prasa stały się bastionem walki o zachowanie języka i kultury w obliczu historycznych zawirowań. To właśnie dzięki nim, duch Kaszub przetrwał i wciąż jest żywy.
Pionierzy Kaszubskiego Słowa – Majkowski i Derdowski
Prawdziwy renesans kaszubskiej literatury przypada na przełom XIX i XX wieku. Wtedy to pojawili się twórcy, którzy podnieśli język kaszubski do rangi języka literackiego. Najważniejszymi postaciami byli Aleksander Majkowski i Hieronim Derdowski.
Hieronim Derdowski (1852-1902) to poeta, publicysta i działacz, który jest autorem słynnego motta „Nie ma Kaszub bez Polonii, a bez Kaszub Polonii”. Jego poemat „O panu Czorlińscim co do Pucka po sece jachoł” jest jednym z najważniejszych dzieł kaszubskiej literatury. Derdowski w dowcipny sposób opisywał życie Kaszubów, ich obyczaje i zmagania. Jego twórczość, choć humorystyczna, miała głębokie przesłanie – uczyła dumy z własnego języka i tożsamości. Derdowski prowadził też działalność publicystyczną, a jego teksty, publikowane w USA, miały na celu podtrzymywanie więzi z kaszubską diasporą.
Aleksander Majkowski (1876-1938), lekarz, pisarz i działacz, stworzył absolutne arcydzieło – powieść „Żëcé i przigòdë Remùsa” (Życie i przygody Remusa). To epopeja narodowa Kaszubów, która w symboliczny sposób opowiada o historii i walce o tożsamość. Główny bohater, Remus, staje się uosobieniem ducha kaszubskiego narodu, a jego wędrówka to metafora drogi, którą Kaszubi musieli przebyć, aby ocalić swoją kulturę. Powieść Majkowskiego jest nie tylko dziełem literackim, ale także zbiorem legend, podań i obyczajów, które zostały zebrane i utrwalone w formie pisanej.
Rola Prasy – Strażnicy Słowa i Tożsamości
Obok literatury, niezwykle ważną rolę w utrwalaniu języka i kultury kaszubskiej odegrała prasa. W czasach zaborów, kiedy język kaszubski był marginalizowany, lokalne gazety i czasopisma były jedynym miejscem, gdzie można było publikować teksty w języku ojczystym.
Pierwszymi kaszubskimi pismami były „Gryf” i „Zdroje”, które pojawiły się na początku XX wieku. Z czasem, po odzyskaniu niepodległości, kaszubskie wydawnictwa zaczęły się rozwijać, a ich liczba rosła. Jednym z najważniejszych wydawnictw był miesięcznik „Pomerania”, który wychodzi od 1963 roku. Jest to do dziś najważniejsze czasopismo poświęcone kulturze, historii i literaturze Kaszub. Na jego łamach publikowane są teksty w języku kaszubskim, a także artykuły w języku polskim, które promują kulturę kaszubską.
Dziś, w dobie internetu, kaszubska prasa wciąż odgrywa ważną rolę. Lokalne gazety, takie jak „Gazeta Kartuska” czy „Dziennik Bałtycki” mają swoje dodatki w języku kaszubskim, a internetowe portale, takie jak kaszub.pl, stają się ważnym źródłem informacji i forum dyskusji dla Kaszubów z całego świata.
Dziedzictwo Słowa, Które Trwa
Kaszubska literatura i prasa to żywe świadectwo siły słowa. Dzięki pionierom takim jak Majkowski i Derdowski, język kaszubski przetrwał i stał się nośnikiem tożsamości. Dzięki wytrwałości wydawców i dziennikarzy, Kaszubi wciąż mogą czytać i pisać w swoim języku. To właśnie literatura i prasa są tym mostem, który łączy przeszłość z teraźniejszością i pozwala na to, aby unikalne dziedzictwo kaszubskiego słowa mogło trwać.
